ارتقاء كيفيت محيط به كمك طراحی ناشر،اصفهان،طراحان هنر همام (1387)

پیش‏گفتار

چالش وسیعی درباره محتوای دانش طراحی شهری و حیطه‏ های مداخله آن در محیط مصنوع انجام گرفته است. طی سالهای گذشته تعاریف زیادی برای طراحی شهری و انواع اسناد هدایت‏گر شهری که با هدف ارتقاء کیفیت محیطی تهیه و استفاده می‏شوند، ارائه شده است که با گذشت زمان و تکمیل ابعاد مختلف آن، پیوسته دچار تغییر و تحول بوده‏اند.

کتاب “به کمک طراحی” یکی از راهگشاترین و پایه‏ ای‏ ترین کتاب‏ها در این زمینه است که علیرغم گذشت 8 سال هنوز هم به عنوان یک کتاب مرجع در سطح بین المللی از آن استفاده می‏شود و به تعریف طراحی شهری، اهداف و کاربردهای آن و در ادامه به تعریف اسناد کاربردی مربوطه می‏پردازد. این کتاب توسط دو سازمان مهم دولت انگلستان که از متولیان امر ساخت و ساز هستند یعنی “کمیسیون معماری و محیط مصنوع” و “وزارت محیط، حمل‏و‏نقل و مناطق” تهیه شده است.

طبق تعریف این کتاب: “طراحی شهری هنر ایجاد مکان برای مردم است و شامل چگونگی کارکرد فضاها و نیز نمود آن‏ها می ‏باشد. طراحی شهری به ارتباطات میان مردم و مکان‏ها، حرکت و فرم شهری، طبیعت و بافت، و نحوه ساخته شدن و فرآیند ایجاد روستاها، شهرک و شهرهای موفق مربوط است.”

توجه ویژه این کتاب به اسناد اجرایی و کاربردی طراحی شهری و به عبارتی بعد رویه‏ای کار که به صورت منسجم برای اولین بار در این کتاب مطرح شد، راهگشای بسیاری از ابهامات در کاربردی نمودن این دانش در امر توسعه بود، چرا که همانگونه که می‏دانیم “طراحی شهری به مثابه یک حوزه معرفتی از لحظه تولد تا بلوغ خود میزان قابل توجهی از تکامل نظری و پیشرفت‏های روش‏شناختی را تجربه نموده که این تکامل دو جنبه “ماهوی” و “رویه‏ای” را شامل می‏شود. و تحقق نیافتن بسیاری از پروژه‏های پیشنهادی طراحی شهری در دهه‏های 1960 و 1970 میلادی موجب شد تا صاحب‏نظران به بررسی علل این مساله و به طور کلی زمینه‏های امکان‏پذیری مداخلات طراحی شهری بپردازند” و حاصل این تلاش‏ها پدید آمدن انواع اسناد هدایت بوده اکه در طول زمان تحول و تکامل یافته‏اند که در این کتاب به زبانی ساده رمز‏گشایی شده‏اند.

به عبارت دیگر اسناد هدایت طراحی شهری یک اصطلاح عام برای اسنادی است که سازندگان و طراحان (و سایر عوامل) به وسیله آن‏ها توسعه و ساخت ‏و سازها در زمینه طراحی و برنامه ‏ریزی را هدایت می‏ کنند. اسناد مزبور می‏توانند توسط ادارات محلی، صاحبان زمین، سازندگان، شرکای آن‏ها و سازمان‏های تجاری و گروه‏ های اجتماعی (که تمامی آن‏ها می‏بایست در فرآیند مذکور مداخله کنند) یا توسط تعدادی از آن‏ها به صورت گروهی تهیه شوند.

طراحی شهری کلیدی برای خلق توسعه‏های پایدار و فراهم نمودن شرایط برای زندگی اقتصادی شکوفا، استفاده معقولانه و دوراندیشانه از منابع طبیعی و رشد اجتماعی است. طراحی شهری خوب می‏تواند به خلق فضاهای سرزنده و با کاراکتر متمایز خاص خود و به خلق خیابان‏ ها و فضاهای عمومی ایمن، قابل دسترس، خوشایند و دارای مقیاس انسانی کمک کند. مکان‏هایی که به دلیل خلاقیت و قدرت تجسم و حساسیت طراحان‏ شان الهام‏ بخش می‏ باشند. طراحی شهری تنها مورد توجه یک حرفه یا گروه خاص نیست، تخصص‏هایی چون برنامه ریزی شهری، معماری منظر، نقشه‏برداری، معماری و مهندسی سازه همگی نقشی موثر در طراحی شهری بهتر دارند.

کتاب “به کمک طراحی” یکی از مهمترین مراجع معتبر و مورد استناد در بسیاری از اسناد برای تعریف طراحی شهری و سایر بخش‏ها و ملزومات آن از جمله اهداف و جنبه‏های مختلف آن می‏باشد. این کتاب، در معرفی مهمترین اهداف عمده طراحی شهری و رسیدن به محصول اسناد هدایت چنین عنوان می‏کند:

“خیابان‏ ها، فضاها، روستاها و شهرهای موفق دارای خصوصیاتی مشترک هستند. این عوامل برای تولید اصول یا اهداف طراحی شهری خوب مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته‏اند. ان‏ها کمک می‏کنند تا ما به یاد آوریم که باید برای خلق یک مکان موفق در جستجوی، چه باید بود که همان اهداف ما را در آینده تشکیل می‏دهند. فصل مشترک زیادی میان اهداف طراحی شهری و ان‏چه مشترکا تحقق می ‏بخشند، وجود دارد.

اهداف و فرم توسعه زمانی که کنار هم مطرح می‏شوند محتوای اسناد هدایت را تولید می‏کنند. سیاست‏ های موثر طراحی و راهنماهای طراحی بر این موضوع تأکید می‏کنند که چگونه در شرایط خاص فرم توسعه می‏تواند به اهداف و راهبردهای طراحی شهری دست یابد.”

با توجه به رابطه اهداف و جنبه‏های فرم توسعه می‏توان به تشویق سازندگان و تهیه‏کنندگان سیاست‏ها و راهنماها و تصمیم‏ گیران پرداخت تا به وسیله آن سوالات عمیق ‏تری مطرح شده و ازکلیات فراتر روند این سوالات می‏بایست به اهداف طراحی شهری و جنبه‏های فرم توسعه را در کنار هم آورد. برای مثال چه فرمی از آرایش محل می‏تواند به دست‏یابی به یک راهبرد خاص کمک کند؟ با چه مقیاسی؟ به همین ترتیب درباره تمام مسائل مربوط به دامنه‏ای از سوالات خاص می‏بایست مطرح شوند.

راهنمایی که برمبنای چنین تفکر سیستماتیکی تهیه شده باشد به سازندگان و طراحان کمک می‏کند که ورای توصیه‏های ساده و پیش پا افتاده حرکت کنند. برای مثال توسعه‏ های جدید می‏بایست دارای “کاراکتر” باشند. به طور کلی فرم بناهایی که از چنین فرآیندی نتیجه می‏شود منجر به خلق فضاهایی می‏شود که دارای طراحی بهتری هستند. سازندگان و تدوین کنندگان سیاست‏ها ضمن توجه به توصیه‏ ها، می‏بایست از دید راهبردها و فرم فکر کنند و راه حلی برای بکارگیری این توصیه ‏ها در عمل و بسته به شرایط محلی خود پیدا کنند.

سازوکار طراحی شهری می‏تواند موجب پشتیبانی از سیاست‏های طراحی و برنامه‏ریزی را فراهم آورده، فرآیند مشارکت را تسهیل نموده، چشم‏انداز را تدوین کرده، استانداردهای طراحی را تعیین ساخته و گام‏های بعدی را معین نماید.

امید است چاپ این کتاب بتواند راه‏گشای جریان ارتقاء کیفیت محیط شهری بوده و زمینه را برای دادن آگاهی لازم به مسئولان، کارشناسان، طراحان شهری و به طور کلی تصمیم ‏سازان و تصمیم ‏گیران فراهم نماید.